ՍՏԵՓԱՆՈՍ ԼԵՀԱՑԻ (Լվովցի, Իլովացի). ծնվել է Լվովում: Թարգմանիչ, փիլիսոփա, աստվածաբան: Կրթությունն ստացել է Լվովում, տիրապետել լատիներենին և լեհերենին: Տեղափոխվել է Էջմիածին, դարձել միաբանության անդամ, ձեռնադրվել վարդապետ: Կատարելագործել է հայերենի իմացությունը, մասնակցել մտավոր-գրական շարժմանը՝ վաստակելով «քաջ հռետորի», «անհաղթ փիլիսոփայի», «ներհուն թարգմանչի» համբավ:
17-րդ դարի հայ փիլիսոփայական մտքի նվաճումն է Ստեփանոս Լեհացու «Բանք իմաստասիրականք եւ աստուածաբանականք...» ծավալուն բառարանը (մինչև 1662, նույն տեղում, ձեռագիր № 110), որտեղ տրված են ժամանակի փիլիսոփայական, աստվածաբանական, հասարակական-քաղաքական, գեղագիտական, բարոյագիտական առավել կարևոր կատեգորիաներն ու հասկացությունները: Շարունակելով Դավիթ Անհաղթի ավանդույթները՝ նա նոր քայլ է կատարել Արիստոտելի փիլիսոփայության յուրացման, տարածման ու զարգացման ուղղությամբ: Փիլիսոփայության հիմնական հարցը լուծել է իդեալիստորեն, ամեն ինչի արարիչ և շարժման պատճառ է համարել Աստծուն: Նրա կարծիքով՝ շարժումը հատուկ է միայն երկրային մարմիններին: Բնությունը գոյությամբ նախորդում է մարդուն, անկախ է նրա գիտակցությունից և պայմանավորում է գիտակցության գոյությունն ու բովանդակությունը: Ընդունելով հանդերձ, որ մարդկային կամքը շարժողը նույնպես Աստվածն է, Լեհացին նաև չի մերժում մարդկային կամքի դրսևորման ազատությունը: ճանաչողության նպատակը ճշմարտությունն է, իսկ առանց ճշմարտության ճանաչման մարդը չի կարող գործել: Ճշմարտությունը հարաբերական է՝ կախված կոնկրետ պայմաններից և հանգամանքներից: Հարաբերական են նաև բարոյական, հասարակական, անգամ բնական օրենքները, բայց՝ պակաս չափով: Ընդունել է ճանաչողության երեք աստիճան՝ արտաքին զգայություն (լսողություն, համ, հոտ, շոշափելիք), ներքին զգայություն (ընկալում, երևակայություն, հիշողություն, կարծիք, տրամախոհություն) և բանականություն՝ նախապատվությունը տալով բանականությանը՝ որպես կայուն և հավաստի գիտելիքի աղբյուրի: Մահացել է 1689-ին Էջմիածնում:
Գրականության ցանկ
«Ով ով է: Հայեր» հանրագիտարան, հատոր երկորդ, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան, 2007:
Գրկ. Ակինյան Ն, Ստեփանոս վարդապետ Լեհացի, ՀԱ, 1912, N" 1-2:
Հովսեփյան Գ . Նիւթեր եւ ուսումնասիրութիւններ հայ արուեստի եւ մշակոյթի պատմութեան, պրակ 5, Անթիլիաս-Լիբանան, 1951:
Չալոյան Վ Կ., Հայոց փիլիսոփայության պատմություն, Ե., 1975:
Գրիգորյան Գ.Հ., Ստեփանոս Լեհացու փիլիսոփայական բառարանը, ՊԲՀ, 1975, № 2:
Տեր-Մկրտչյան Գ, Հայագիտական ուսումնասիրություններ, գիրք 1, Ե., 1979:
Թարվերդյան Յու. Ա.. Ստեփանոս Լեհացու փիլիսոփայական հայացքները. Ե., 1979:
Միրզոյան Հ.Ղ.. XVII դարի հայ փիլիսոփայական մտքի քննական վերլուծութիւն, Ե.. 1983:
Նույնի, Մի էջ Ստեփանոս Լեհացու թարգմանական գործունեությունից, «Էջմիածին». 2000, № 4:
ԵՊՀ 2-րդ մասնաշենք, 5-րդ հարկ,
Հեռ.` + 37460 71-00-92
Էլ-փոստ` info@armin.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Կայքի նյութերի մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման, մեջբերումների կատարման դեպքում հղումը պարտադիր է` www.armenianlanguage.am